از آغاز تا پايان در سفر حجّ
اين بخش شامل مواردى است كه در طول سفر، از آغاز تا پايان، بايد مورد توجه زائر قرار گيرد. اين موارد را ذيل چند عنوان مى نگريم:
نماز، دعا، صدقه
اخلاق مسافرت
خودسازى در حج
فقه معيشت در سفر
مقررات حج
1 ـ نماز، دعا، صدقه
الف ـ نماز
محافظت بر نماز و انجام آن در اوقات فضيلت و بدون تأخير، مهمترين وظيفه اى است كه در آداب سفر مورد تأكيد قرار گرفته است. بويژه در سفر حج كه اساس آن عبوديت و هدف آن تقرب به خداوند است. در نماز اول وقت، كه بهترين نيايش و زيباترين تصوير بندگى است، نبايد اندك تسامحى روا داشت.
در روايات بدين نكته مهم توجه داده شده است. امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد:
«اِخْتَبِرُوا إِخْوَانَكُمْ بِخَصْلَتَيْنِ، فَإِنْ كَانَتَا فِيهِمْ وَإِلاّ فَاعْزُبْ ثُمَّ اعْزُبْ ثُمَّ اعْزُبْ: المُحَافَظَةِ عَلَى الصَّلَوَاتِ فى مَوَاقِيتِهَا، وَ الْبِرِّ بِالاِْخْوَانِ فى الْعُسْرِ وَ الْيُسْرِ».
«برادرانتان را با دو خصلت بيازماييد اگر داراى اين دو خصلت نبودند از آنان فاصله بگيريد وفاصله بگيريد، و باز هم فاصله بگيريد! يكى از اين دو، محافظت بر اوقات نماز است و ديگرى نيكى با برادران در رنج و راحت.»
به همين دليل از مسافرتى كه به نماز لطمه زند منع و نهى شده است. على(عليه السلام) فرمود:
«لا يَخْرُج الرّجُلُ فى سَفَر يَخَافُ مِنْهُ عَلى دِيْنِهِ وَصَلاتِهِ».
«نبايد كسى به سفرى برود كه خوف آن داشته باشد كه به دين يا نماز او لطمه اى وارد شود.»
بديهى است كه سفر حج ويژگى خاصى دارد و زائر گرامى بايد نماز را در صدر وظائف خود قرار دهد و از اول وقت تأخير نيندازد و حتى الامكان با جماعت و در مسجد بخواند. به مجرد ورود به فرودگاه جده، اگر وقت نماز است زائران نماز را به جماعت بخوانند و چون به مكه يا مدينه رسيدند نماز خود را در مسجدالحرام و مسجدالنبى به جماعت بخوانند و اگر از اين دو مسجد دور بودند در يكى از مساجد نزديك، به نماز حاضر شوند كه دور از انصاف است شخص در مكه يا مدينه باشد اما نماز را در مسجدالحرام و مسجدالنبى بجا نياورد ويا فرادى نماز بخواند و در نماز جماعت كه با آن شكوه و عظمت با حضور نمازگزاران بى شمار از كشورهاى مختلف جهان برگزار مى شود، شركت نداشته باشد. با اين كه در روايات ما به حضور در اين گونه جماعات توصيه شده است و اجر و پاداش معنوى دارد، البته رعايت وظائف نمازگزار در شرايط تقيه نيز نبايد از نظر دور بماند. در مسجدالحرام و مسجدالنبى، و ساير مساجد و اماكنى كه غير شيعه حضور دارند از همراه داشتن مهر، سنگ، حصير، و يا قطعات كاغذ براى سجده جداً خوددارى كند و به همان نحو كه ديگران نماز مى خوانند و سجده مى كنند عمل شود كه در آن زمان و موقعيت تكليف جز اين نيست. در روايات آمده است كه ثواب نماز در مسجدالنبى معادل هزار نماز است از اين رو زائر مدينه بايد سعى كند نماز خود را در مسجد رسول خدا بخواند و از خواندن نماز در كنار بقيع يا حاشيه خيابانها خوددارى كند و نماز زيارت ائمه بقيع(عليهم السلام) را كه هر يك دو ركعت است و نيز نماز زيارت پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و حضرت زهرا(عليها السلام) را در مسجدالنبى(صلى الله عليه وآله)بخواند; زيرا علاوه بر آن كه از ثواب نماز در مسجد پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) بهره مند مى شود، رعايت شؤونات شيعه را نموده است. چه، آنها نماز در قبرستان را حرام مى دانند، هرچند اين نظر در فقه ما نيست اما در هر حال افضل اماكن براى نماز مسجد رسول الله(صلى الله عليه وآله)است.
ب ـ دعا
دعا ايجاد ارتباط قلبى با خدا و استمداد از امدادهاى غيبى اوست. بخش عظيمى از فرهنگ پربار شيعه را دعا تشكيل مى دهد، ادعيه و زيارات وارده از پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و امامان معصوم ـ عليهم صلوة الله و سلامه ـ گنجينه معارف الهى است كه بر زبان اولياى خدا جارى شده و به تعبير حضرت امام خمينى ـ قدس سره ـ : «دعا قرآنِ صاعد است» مداومت بر ادعيه و توجه به مفاهيم آنها غناى روحى مى بخشد و باعث اطمينان قلب و عميق تر شدن ايمان و حفظ و حراست در سفر مى گردد. براى سفر به ويژه سفر حج و عمره نيز از آغاز تا پايان و طى مسير، ادعيه اى است كه به لحاظ اختصار، مواردى را ذكر مى كنيم و بيش از آن را به كتب ادعيه موكول مى نمائيم.
غسل و دعاى آن قبل از سفر
مستحب است پيش از سفر غسل كرده، اين دعا را بخواند:
«بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ وَعَلَى مِلَّةِ رَسُولِ اللهِ وَالصَّادِقِينَ عَنِ اللهِ ـ صَلَواتُ اللهِ عَلَيْهِمْ اَجْمَعِينَ ـ اَللّهُمَّ طَهِّرْ بِهِ قَلْبِى، وَاشْرَحْ بِهِ صَدْرى، وَنَوِّرْ بِهِ قَبْرى، اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ لى نُوراً وَطَهُوراً وَحِرْزاً وَشِفَاءً مِنْ كُلِّ دَاء وَآفَة وَعاهَة وَسُوء مِمّا اَخافُ وَاَحْذَرُ، وَطَهِّرْ قَلْبى وَجَوارِحى وَعِظامى وَدَمى وَشَعْرى وَبَشَرى وَمُخِّى وَعَصَبى وَما اَقَلَّتِ الاَْرْضُ مِنّى، اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ لى شاهِداً يَوْمَ حاجَتى وَفَقْرى وَفاقَتى اِلَيْكَ يا رَبَّ الْعالَمِينَ، اِنَّكَ عَلى كُلِّ شَيْء قَدِيرٌ».
ذعا هنگام خروج از خانه
پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى فرمايد: «بهترين چيزى كه مسافر براى خانواده اش مى گذارد، اين است كه هنگام خارج شدن از خانه دو ركعت نماز بخواند و سپس اين دعا را تلاوت كند:
اَللّـهُمَّ اِنِّى اَسْتَوْدِعُكَ نَفْسى وَاَهْلى وَمَالى وَذُرِّيَّتى وَدُنْياىَ وَ آخِرَتى وَاَمانَتى وَخاتِمَةَ عَمَلى».(1)
«بار خدايا! خود و خاندانم، مال و فرزندانم، دنيا و آخرتم و امانت و پايان كارم را به تو مى سپارم.»
پس هرگاه چنين كند و نماز و دعا را بخواند خداوند خواسته اش را اجابت فرمايد. نقل شده است كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) هنگام سفر اين دعا را مى خواندند:
«اَللّهُمَّ بِكَ أَسْتَعِينُ وَعَلَيْكَ أَتَوَكَّلُ، اَللّهُمَّ ذَلِّلْ لى صُعُوبَةَ أَمْرى وَسَهِّلْ عَلَيَّ مَشَقَّةَ سَفَرى، وَارْزُقْنى الْخَيْرَ أَكْثَرَ مِمّا أَطْلُبُ، وَاصْرِفْ عَنّى كُلَّ شَرٍّ، رَبِّ اشْرَحْ لى صَدْرى، وَنَوِّرْ قَلْبى، وَيَسِّرْ لى أَمْرى، اَللّهُمَّ إِنّى اسْتَحْفِظُكَ وَاسْتَوْدِعُكَ نَفْسى وَدينى وَأَهْلى وَأَقارِبى وَكُلَّ مَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَيَّ وَعَلَيْهِمْ مِن آخِرَة وَدُنْيَا، فَاحْفَظْنا أجْمَعينَ مِنْ كُلِّ سُوء يا كَريم».
در روايات ديگر آمده كه هنگام ترك خانه، بر در خانه توقف كند و سوره «حمد، اخلاص، معوذتين، قدر و آية الكرسى» را تلاوت كند و اين دعا را بخواند:
«اَللّـهُمَّ احْفَظْنى وَاحْفَظْ ما مَعى، وَسَلِّمْنى وَسَلِّمْ ما مَعى، وَبَلِّغْنى وَبَلِّغْ ما مَعى، بِبَلاغِكَ الْحَسَنِ الْجَمِيلِ».
«بار خدايا! مرا و همراهان مرا حفظ كن و بسلامت بدار و به نيكوترين وجه به مقصد برسان.»
اين دعا نيز از امام صادق(عليه السلام) است كه هنگام ترك وطن و خارج شدن از خانه خوانده مى شود:
«اَللّـهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ خَيْرَ ما خَرَجْتُ لَهُ، وَاَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ ما خَرَجْتُ لَهُ، اَللّـهُمَّ اَوْسِعْ عَلَىَّ مِنْ فَضْلِكَ، وَاَتْمِمْ عَلَىَّ نِعْمَتَكَ، وَاسْتَعْمِلْنى فى طاعَتِكَ، وَاجْعَلْ رَغْبَتى فيما عِنْدَكَ، وَتَوَفَّنى عَلى مِلَّتِكَ وَمِلَّةِ رَسُولِكَ».(1)
«بار خدايا! بهترين چيزى كه براى آن خارج شدم، از تو مى خواهم و از شرّ آنچه بدان جهت بيرون شدم به تو پناه مى برم. خدايا! فضل خويش بر من بگستران و نعمتت را بر من تمام كن و مرا در اطاعت خود بكار گمار و ميل و گرايش مرا متوجه چيزى كه نزد تو يافت مى شود بگردان و بر آيين خود و آيين پيامبرت بميران.»
و نيز امام صادق(عليه السلام) فرمود: هنگامى كه به قصد حج يا عمره از منزل بيرون مى روى، دعاى فرج را بخوان و آن دعا اين است:
«لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ الْحَليمُ الْكَرِيمُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ الْعَلىُّ الْعَظِيمُ، سُبْحانَ اللهِ رَبِّ السَّمواتِ السَّبْعِ وَرَبِّ الاَْرَضِينَ السَّبْعِ وَرَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ، وَالْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمِينَ».
و در توصيه حضرت رضا(عليه السلام) است كه هرگاه قصد حج كنى خانواده ات را جمع كن و دو ركعت نماز بجاى آور و خداوند را حمد و ثنا بگو و بر پيامبرش درود فرست و دستهايت را به دعا بردار و بگو:
«اَللّـهُمَّ اِنّى اَسْتَوْدِعُكَ الْيَوْمَ دينى وَنَفْسى وَمالى وَاَهْلى وَ وُلْدى وَجَميعَ جيرانى وَاِخْوانِنَا الْمُؤْمِنينَ الشّاهِدَ مِنْهُمْ وَالْغائِبَ عَنّا».
«بار خدايا! امروز دينم را و خود را و مال و خاندان و فرزندان و همه همسايگان و برادران مؤمن، چه حاضر و چه غايب، را به تو مى سپارم.»
«اَللّـهُمَّ اِنّى اَعُوذُ بِكَ مِنْ وَعْثاءِ السَّفَرِ وَكَآبَةِ الْحُزْنِ».
«بار خدايا! از رنج سفر و ناراحتى اندوه به تو پناه مى برم.»
و نيز فرمود: بخواند: «بِسْمِ اللهِ ما شاءَ اللهُ لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللهِ».
دعا هنگام سوار شدن
على(عليه السلام) فرمود: هنگام سوار شدن بر وسيله نقليه، اين دعا را بخواند:
«بِسْمِ اللهِ، اَلْحَمْدُ للهِِ الَّذى اَكْرَمَنا، وَحَمَلَنا فِى الْبَرِّ وَالْبَحْرِ، وَرَزَقَنا مِنَ الطَّيِّباتِ، وَفَضَّلَنا عَلى كَثير مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضيلاً، سُبْحانَ الَّذى سَخَّرَ لَنا هذا وَما كُنّا لَهُ مُقْرِنينَ وَإنّا إلى ربِّنا لَمُنْقَلِبون، رَبِّ اغْفِرْ لى ذُنُوبى اِنَّهُ لايَغْفِرُالذُّنُوبَ اِلاّ اَنْتَ».
«بنام خدا، سپاس خداى را كه ما را گرامى داشت و در خشكى و دريا حمل فرمود و از غذاهاى پاكيزه روزى داد و بر بسيارى از مخلوقاتش برترى بخشيد. منزه است آنكس كه اين مركب را مسخر ما ساخت و ما هماورد آن نبوديم (و تسخير آن در توان ما نبود) خدايا! گناهانم را بيامرز كه جز تو آمرزنده گناهان نيست.»(1)
اين دعا نيز از امام صادق(عليه السلام) نقل شده است:
«اَلْحَمْدُ للهِِ الَّذى هَدانا لِلاِْسْلامِ وَمَنَّ عَلَيْنا بِمُحَمَّد صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ، سُبْحانَ الَّذى سَخَّرَ لَنا هذا وَما كُنّا لَهُ مُقْرِنِينَ وَإِنّا اِلى رَبِّنا لَمُنْقَلِبُونَ، وَالْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمينَ، اَللّهُمَّ اَنْتَ الْحامِلُ عَلَى الظَّهْرِ وَالْمُسْتَعانُ عَلَى الاَْمْرِ، اَللّهُمَّ بَلِّغْنا بَلاغاً يَبْلُغُ اِلى خَيْرِ بَلاغ، يَبْلُغُ اِلى مَغْفِرَتِكَ وَرِضْوَانِكَ، اَللّهُمَّ لا طَيْرَ اِلاّ طَيْرُكَ وَلا خَيْرَ اِلاّ خَيْرُكَ وَلا حافِظَ غَيْرُكَ».
امام سجاد(عليه السلام) فرمود: هرگاه كسى پياده حج كند و سوره «قدر» را بخواند رنج پياده رفتن را احساس نخواهد كرد و نيز فرمود: كسى هنگام سوار شدن «انّا انزلنا» را نمى خواند مگر آن كه سالم و آمرزيده پياده شود.
و نيز حضرت رضا(عليه السلام) توصيه مى فرمايد:
«عَلَيْكَ بِكَثْرَةِ الاِسْتِغْفَارِ وَ التَّسْبِيحِ وَ التَّهْلِيلِ وَ التَّكْبِيرِ وَ الصَّلاةِ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِهِ».
«مسافر در حال سفر و طى مسير، بسيار استغفار كند و بسيار تسبيح، تهليل و تكبير بگويد و بر محمد و خاندانش صلوات فرستد.»
بنابر اين راهيان خانه خدا بايد از هر لحظه اين
سفر روحانى بهره گيرند و در طول سفر با اذكار و
اوراد و ادعيه و صلوات و سلام، روح خود را جلا و صفا دهند كه دلها بياد خدا آرام گيرد، " اَلا بِذِكْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ
الْقُلُوبُ".
اين ها بخشى از ادعيه سفر است. اما ادعيه خاص حج و عمره، چون دعاى احرام، دعاى ورود به مسجدالحرام، ادعيه طواف، اذكار و ادعيه سعى و .. . تا دعاهاى روز عرفه وساير مشاهد مكرمه در مناسك و كتب ادعيه آمده كه از خواندن آنها غفلت نخواهند كرد. همچنين تلاوت قرآن بويژه در حرمين شريفين و محل نزول قرآن و حتى الامكان ختم قرآن در ايام حج، از اهم عبادات و اذكار و آداب
شمرده شده است.
ج ـ صدقه
كمك به مستمندان و صدقات مستحبى در همه حال; بويژه سفر كه در روايات بدان توصيه شده و آن را عامل دفع بلاها و خطرها دانسته اند. بنابر اين زائر هنگام عزيمت چيزى را بعنوان صدقه اختصاص دهد و اگر نيازمندانى در سفر ديد از دادن صدقه كوتاهى نكند.
در روايت است كه از امام صادق(عليه السلام) سؤال شد آيا در روزهايى مانند چهارشنبه مسافرت كراهت دارد؟( حضرت در پاسخ فرمود: «اِفْتَحْ سَفَرَكَ بِالصَّدَقَة، وَاقْرأْ آيَةَ الْكُرْسى اِذا بَدا لَك»; «سفرت را با صدقه آغاز كن و براى رفع نگرانى خود «آية الكرسى» را بخوان».
کلمات جستجو:
فروش فیش حج,سفر حج,اخبار حج,سازمان حج و زیارت,اخبار ثبت نام مکه